Las Meninas
Las Meninas (Nederlands: De hofdames) is de titel van een olieverfschilderij van de Spaanse kunstschilder Diego Velázquez uit 1656. Het tafereel is geschilderd aan het Spaanse hof, met centraal vooraan de infante Margaretha, dochter van Filips IV. Het werk bevindt zich in de collectie van het Museo Nacional del Prado in Madrid.
Context Velázquez werd geboren in een adellijke Portugese familie. Die voorname afkomst was belangrijk voor de carrière die hij later zou maken aan het Spaanse hof van Filips IV in Madrid. In 1622-1623 liet hij zich daar introduceren door zijn schoonvader. Hij werd benoemd tot "schilder des Konings" en zijn ster rees snel. In 1627 werd hij kamerbewaarder en in 1652 hofmaarschalk, in welke hoedanigheden hij ging over de kunstaankopen van de koning. Hij maakte kennis met Vlaamse (Peter Paul Rubens aan het Spaanse hof in 1628) en Hollandse meesters en reisde meermaals naar Italië, waar hij José de Ribera ontmoette. Met name de invloed van Ribera werkte door in zijn latere oeuvre en is bijvoorbeeld ook te zien in zijn Las Meninas, dat hij aan het einde van zijn loopbaan schilderde.
Afbeelding Las Meninas is een complex werk. De thematiek en compositie heeft altijd veel stof tot discussie gegeven. Gezien de grote afmeting en de figuren "van koninklijken bloede" die worden afgebeeld, lijkt het op het eerste gezicht een portret in de traditie van die tijd, maar bij nadere beschouwing blijkt al snel dat er een veelheid aan thema's in het werk verweven zijn.
Centraal op de voorgrond staat de vijfjarige Margaretha (Margarita van Oostenrijk) trots tussen haar hofdames. Rechts staan twee dwergen. Een van de hofdames knielt naast de prinses en de andere buigt zich naar haar toe, zodat het lijkt of ze de prinses in beweging houdt, met haar hoepelrok als draaipunt. Rechtsachter staat Margaretha's chaperonne, met nonnenkap, pratend met een mannelijke hoveling. Op de trap aan de achterkant staat de hoofdopzichter van het paleis even stil om door de geopende deur te kijken. Hij wordt fel afgetekend tegen de fel verlichte muur achter het deurgat, die extra diepte geeft aan het werk.
Links op het schilderij, achter zijn ezel in zijn Madrileense atelier staat Velázquez zelf, bezig met een enorm schilderij. Boven het hoofd van de prinses, centraal in het schilderij, worden Filips IV en zijn vrouw gereflecteerd in een spiegel aan de achterwand. Klaarblijkelijk zitten ze op de voorgrond, op de plek van de kijker. Velázquez, die hen portretteert, kijkt hen aandachtig aan. Denkbaar is echter ook dat hij een portret maakt van Margaretha, terwijl haar ouders aanwezig zijn.