Calvarie met schenker
Calvarie met schenker is een schilderij van de Zuid-Nederlandse schilder Jheronimus Bosch in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel.
Voorstelling Het stelt de kruisiging van Christus op de Calvarieberg voor met aan zijn rechterzijde Maria en Johannes de Apostel/Evangelist en aan zijn linkerzijde de heilige Petrus. Petrus heeft in zijn rechterhand de sleutels van het Koninkrijk Gods, terwijl hij met zijn linkerhand naar een knielende man gebaart. Deze man is de stichter van het schilderij en wordt hier door zijn naamheilige, Petrus, voorgesteld aan Johannes de Apostel/Evangelist. Deze richt zich op zijn beurt naar Maria, die haar handen heeft gevouwen alsof zij bidt voor het zielenheil van de stichter. Een dergelijke handeling wordt voorspraak genoemd. Over de identiteit van de stichter tast men in het duister. Omdat hij naar de heilige Petrus genoemd moet zijn suggereerde de historicus Pater Gerlach dat het hier gaat om de Bossche stadssecretaris Pieter van Os - een tijdgenoot van Jheronimus Bosch en net als hij lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. Vergelijking met het portret van Van Os op het Ecce Homo-drieluik in Boston toont echter aan dat het hier om iemand anders gaat.
Aan de horizon bevindt zich de stad Jeruzalem. In het desolate landschap daarvoor banen zich twee eenzame mensen een weg richting die stad. Geheel rechts in dit landschap beeldde de schilder een dorre boom af, waaraan opnieuw bladeren groeien. Dit motief komt tijdens de Late Middeleeuwen op meerdere plaatsen voor, zowel in de beeldende kunst als in de literatuur. Het verwijst enerzijds naar Christus' kruisdood (voorgesteld als dorre boom) en diens verrijzenis (voorgesteld als jonge bladeren) en anderzijds naar de zondige mens, die kan rekenen op het eeuwige leven, op voorwaarde dat hij tot inkeer komt en berouw toont voor zijn zonden.
De Duitse kunsthistoricus Max Friedländer ziet overeenkomsten met een Kruisiging van Rogier van der Weyden in de hoekigheid van de figuren en de opwaaiende lendendoek van Christus. Bosch auteur Charles de Tolnay wijst erop dat dit type Christus ook voorkomt op een muurschildering met jaartal 1444 in de Sint-Jan in 's-Hertogenbosch. Deze muurschildering wordt overigens door sommige Bosch-auteurs in verband wordt gebracht met de grootvader van Jheronimus Bosch, Jan van Aken, hoewel hard bewijs hiervoor ontbreekt. Het toont echter wel aan dat Bosch zich liet inspireren door de lokale traditie. De Tolnay is van mening dat omdat hij zich bij de lokale traditie aansloot en niet keek naar grote voorbeelden als Jan van Eyck en Geertgen tot Sint Jans, hij later zo'n vernieuwende en unieke beeldtaal heeft kunnen ontwikkelen. Ludwig von Baldass ziet overeenkomsten met een drieluik met Kruising in het Centraal Museum in Utrecht.
Herkomst In april 1664 werd in 's-Hertogenbosch een schilderije op penseel wesende de kruijsinghe Christi, gedaen door Jeronimus Bos met den houte lijst vermeld. Mogelijk gaat het hier om Calvarie met schenker. Het werk bevond zich in de verzameling van Édouard Fétis (1812-1909) in Brussel. Vervolgens kwam het in het bezit van het echtpaar Franchomme-Van Halteren, eveneens in Brussel. In augustus 1952 werd het door de weduwe Franchomme-Van Halteren verkocht aan de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België.